Haagse sporen van Stijl-architect Jan Wils

De uitbundige viering van 100 jaar ‘De Stijl’, met in Den Haag vooral de nadruk op het werk van Mondriaan, kan geen bezoeker aan de Hofstad ontgaan. Tal van gebouwen, waaronder het stadhuis, Pathé Spuimarkt en het Babylon- en Bilderberghotel, zijn veranderd in heuse Mondriaans. Het stadhuis kan zelfs de Grootste Mondriaan Ter Wereld worden genoemd! In de Hofvijver drijft een Mondriaanschilderij en ook het Gemeentemuseum pakt uit met een unieke overzichtstentoonstellig van álle 300 schilderijen van Mondriaan. 

Jan Wils
Door al dit Mondriaangeweld zou je bijna vergeten dat Den Haag zijn 'eigen Stijl-architect’ heeft gehad: Jan Wils. Van zijn hand zijn verschillende panden en kantoren in Den Haag gewoon te bewonderen. Jan Wils, geboren en getogen Alkmaar (1891) vertrekt in 1913 naar Den Haag om hier als tekenaar bij een architectenbureau te gaan werken. Een jaar later trouwt hij en gaat in de Anna van Buerenstraat wonen. Dankzij stadarchitect H.P. Berlage komt Wils in aanraking met de kunstenaarsbeweging De Stijl.



Samenwerking met Theo van Doesburg
In 1916 ontmoet hij Theo van Doesburg in de Haagsche Kunstkring. Hun ideeën over individualiteit en moderne architectuur komen zodanig overeen, dat Wils hem hetzelfde jaar nog betrekt bij de decoratie van het door hem in 1916 ontworpen ‘Huis De Lange’ in Alkmaar. Hierna zouden Wils en Van Doesburg nog vaker samenwerken. Eind 1917 betrekt Van Doesburg Jan Wils bij het pas opgerichte tijdschrift De Stijl. Zo maakt hij ook kennis met Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld.



Nieuwe Haagse School
Lang duurt zijn lidmaatschap van De Stijl niet en na onenigheid met Van Doesburg sluit Wils zich aan bij het tijdschrift Levende Kunst van de Haagse architect Co Brandes, een tegenhanger van Theo van Doesburg. Wils en Brandes worden de belangrijkste architecten van de Nieuwe Haagse School, die in de jaren’30 van de vorige eeuw haar hoogtepunt beleeft.

Jan Wils ontdekt in die jaren ook het werk van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Wils wordt een overtuigd aanhanger en propagandist van deze architect, niet alleen vanwege de ‘ruimtelijke kwaliteit’ van zijn werk, maar ook omdat hij de mens centraal stelt en niet de architect.



Sporen in Den Haag
In tegenstelling tot Piet Mondriaan, waaraan het gemeentemuseum nu een grote overzichtstentoonstelling wijdt, heeft Jan Wils daadwerkelijk als architect/kunstenaar zijn sporen in Den Haag nagelaten. Zijn grote doorbraak kwam in 1920 met het ontwerp voor een woningbouwcomplex Daal en Berg aan de Klimopstraat in de Bomen - en Bloemenbuurt van Den Haag. Zowel nationaal als internationaal werd hier in uiterst positieve zin aandacht aan besteed.



Woningbouwcomplex Daal en Berg
Het complex bestaat uit een flatgebouw aan de Klimopstraat 2 -24 en uit de Papaverhof. De woningen vallen op door de kubistische vormgeving en hun kleurgebruik (wit, zwart, blauw en geel) vergelijkbaar met De Stijl, maar met een symmetrische opzet. Daal en Berg bestaat in totaal uit 128 middenklasse-woningen (60 etage- en 68 eengezinswoningen), die zijn aangelegd in hoefijzervormige ringen rond een verdiept plantsoen van 70 bij 100 meter.



Technische hoogstandjes
Om de kosten hiervoor op te vangen bouwde Wils de eengezinswoningen aan de tuin zo compact mogelijk. Hij plaatste ze niet alleen zo dicht mogelijk bij elkaar, hij plaatste ook de achterkant van de woningen aan de omliggende straten tegen de achterkant van de woningen aan het plantsoen.



Om de gemiddelde prijs per woning nog verder te verlagen bouwde Wils rond de eengezinswoningen nog eens 60 etagewoningen in vijf blokken van 12. In deze flatgebouwen verwerkte hij allerlei technische nieuwigheden zoals een goederenlift en de mogelijkheid de benedendeur vanuit de woning automatisch te openen.



Ungerplein-Wingerdstraat
In opdracht van de Coöperatieve Vereniging De Wingerd ontwerpt Jan Wils in 1921 voor dezelfde Bomen-en Bloemenbuurt woningen van een aantal verdiepingen. Deze werden toentertijd gezien als toppunt van moderniteit. Een huistelefoon, boiler, stortkoker in de keuken, het ontbreken van de traditionele kamer ‘en suite’ en de boodschappenlift gaven de woningen extra aanzien. 

Het Dans-en Medisch Instituut
Aan de Laan van Meerdervoort 50b en 50c in Den Haag ligt het ‘Dans- en Medisch Instituut’, de oorspronkelijke naam van het door Jan Wils in 1921 ontworpen gebouw, met kenmerken van zowel De Stijl als van Frank Lloyd Wright. Helaas is door verbouwingen in de loop der jaren veel van het oorspronkelijke karakter verloren gegaan. Tegenwoordig is er nog steeds een dansinstituut gevestigd. De rest is als kantoor verhuurd aan de ambassade van de Republiek Macedonië.



Woonhotels
Wils ontwikkelt een voorliefde voor het woonhotel of urban villa, een luxe flatgebouw, naar Amerikaans voorbeeld, 'kant en klaar gemeubileerd en waar je alles in muren wegslaat.., bedden, tafels, stoelen, kasten, strijkplanken'. Hij verwezenlijkt deze ideeën onder ander aan het Jozef Israëlsplein, gelegen in het Benoordenhout.



Dit appartementencomplex bestaat uit voor die tijd zeer luxueus uitgevoerde woningen, compleet met cv, telefoon en centrale keuken. Een ander voorbeeld is het in 1937 ontworpen Dennehove aan de Badhuisweg 141, tegenover de Nieuwe Scheveningse Bosjes.



Drie geschakelde villa’s
In de chique ambassadewijk Zorgvliet staan drie aaneengeschakelde woningen aan de Alexander Gogelweg 22 - 26 , die zijn ontworpen door Jan Wils (1929) in samenwerking met Frans Lourijsen. De invloed van De Stijl is te zien in de kubische vormen en de betonnen luifels boven de ingangen van. Met zijn strakke baksteenarchitectuur en de geprononceerde betonlijsten is dit een goed voorbeeld van een product van de Nieuwe Haagse School.



Kantoorgebouw
Iets noordelijker in het Benoordenhout, aan de Van Alkemadelaan nummer 700, vind je een kantoorgebouw (gerealiseerd in de jaren 1933-1935) van de hand van Jan Wils. Dit pand ontwierp hij in 1934 in opdracht van de Centrale Onderlinge Bedrijfsvereniging voor Ziekteverzekering in Den Haag. De invloed van Dudok, bekend van het Hilversumse raadhuis, is hier onmiskenbaar. Dudok heeft later nog een rol gespeeld bij de stedenbouwundige ontwikkeling van het na-oorlogse Den Haag.

Vrijmetselarij
Wat Wils miste in De Stijl en bij het socialisme vond hij wellicht in de vrijmetselarij: persoonlijke ontwikkeling op basis van gelijkwaardigheid. In 1929 wordt hij leerling-vrijmetselaar, in 1931 gezel en op 4 maart 1932 meester in loge L'Union Frédéric in Den Haag. Tot aan zijn dood blijft hij lid van deze loge. Daarnaast richt hij op 21 juni 1931 samen met de architecten A.H. Wegerif en H.A.J. Baanders de maçonnieke vereniging Tempelbouw op. Deze Vereniging moest richting geven aan te bouwen of te verbouwen vrijmetselaarsloges.

De 'Emma-bank'
Omstreeks 1935 schrijft de Orde van Vrijmetselaren onder haar leden een prijsvraag uit voor een 'Emma-bank', ter nagedachtenis aan de in 1934 overleden Koningin-Moeder. Deze wordt door Wils gewonnen. De bank ging in de Tweede Wereldoorlog verloren. In 1959 is de bank in gewijzigde vorm gereconstrueerd en staat nu aan het Korte Voorhout, vlakbij het Eschermuseum, het voormalige stadspaleisje van Koningin Emma.

Uiteindelijk is Wils vooral bekend gebleven als architect van het Olympisch Stadion in Amsterdam, dat hij ontwierp voor de Olympische Spelen in 1928. Hij verleed in 1972 in Voorburg.

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!