Het Catshuis en park Sorghvliet

De ambtswoning van de minister-president

Eeuwenlang wisselde het huis van eigenaar van adellijke families tot koning Willem II. Het werd het omringd door prachtige tuinen die tot ver buiten Den Haag bekend waren. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het Catshuis een nieuwe rol als regeringsresidentie. Hoewel de huidige premiers er niet meer wonen, blijft het Catshuis een belangrijk symbool van Nederlandse geschiedenis, politiek en erfgoed.

Het Nederlandse ‘Witte Huis’

Nederland heeft zijn eigen 'Witte Huis' en dat staat in Den Haag. Het Catshuis is sinds 1963 de officiële ambtswoning van de minister-president en fungeert ook als representatief ontvangstcentrum van de regering.

Tot ongeveer 1961 werd het Catshuis bewoond door Adriaan Goekoop jr. en zijn gezin. Een gedeelte van het huis was in gebruik als balletschool: Ballet Marjo van Puck Goekoop-Santhagens.

Bewoning door premiers

Op de eerste verdieping was de balletschool en is nu een volledig ingericht privé-appartement voor de premier. De laatste minister-president die daadwerkelijk in het Catshuis woonde, was Dries van Agt in de late jaren zeventig. Toen Ruud Lubbers in 1982 het ambt overnam, besloot hij er niet te gaan wonen. Deze keuze is sindsdien door al zijn opvolgers overgenomen. Tegenwoordig wordt het Catshuis vooral gebruikt voor regeringsbijeenkomsten en officiële ontvangsten.

Huis Sorghvliet: de oorsprong van het Catshuis

Gebouwd voor Jacob Cats

Het huis kent een lange geschiedenis. Gelegen aan de weg van Den Haag naar Scheveningen (Adriaan Goekooplaan 10), is het Catshuis in de 17de eeuw gebouwd door de stadsarchitect Claes Dircx van Balckeneynde voor Jacob Cats (1577-1660), een vooraanstaand dichter en politicus. Cats nam op 14 juli 1652 zijn intrek in Huis Sorghvliet, zoals hij het zelf noemde. De naam Sorghvliet geeft aan dat hier de zorgen van raadspensionaris Jacob Cats over 'besturen van de Republiek' hier vervlogen.

Park Sorghvliet: natuur en tuinarchitectuur

Een classicistisch landgoed

Het witte classicistische landhuis, met het wapen van Jacob Cats in het fronton, wordt omgeven door een uitgestrekt landgoed: het huidige Park Sorghvliet. Cats was een groot liefhebber van tuinieren en experimenteerde met inheemse en uitheemse planten en kruiden.

Alle kamers op de begane grond bieden uitzicht op de zorgvuldig aangelegde tuinen. Dwars door het terrein stroomt de Haagse Beek, die niet alleen diende voor wateraanvoer, maar waarvan ook de bagger werd gebruikt als mest en het zand voor het aanleggen van wallen ter bescherming tegen stuifzand.

Van duingrond tot koninklijk groen

In de 17de eeuw was de omgeving grotendeels nog woeste duingrond. Het park strekte zich uit van de Laan van Meerdervoort en de Groot Hertoginnelaan tot aan het Van Stolkpark, waarmee het een van de grootste particuliere landgoederen in de regio vormde.

Beroemde tuinen en koninklijke connecties 

De Bentincks en hun erfenis

In 1675 kwam het landgoed Sorghvliet in bezit van Hans Willem Bentinck, kamerheer van de latere koning-stadhouder Willem III (1650–1702). Zijn zoon, Willem Bentinck, liet in 1738 een bronzen klok plaatsen in de klokkentoren van het Catshuis , een detail dat tot op de dag van vandaag bewaard is gebleven.

Een tuin beroemd tot ver buiten Den Haag

In de 18e eeuw stonden de tuinen en de menagerie van Sorghvliet bekend tot ver buiten Den Haag. Hun pracht en symmetrie werden vaak vergeleken met die van Paleis Het Loo in Apeldoorn, een teken van hun uitzonderlijke status in de Nederlandse tuinkunst.

Van Willem II tot particulier bezit

Willem II en zijn plannen voor een paleis

Het Catshuis was ook enige tijd eigendom van koning Willem II (1792–1849). Hij kocht het landgoed met de ambitie er een paleis van te maken. Uiteindelijk besloot hij het bestaande huis ingrijpend te verfraaien. De oorspronkelijke tuinen, met berceaus, fonteinen en oranjerie, werden vervangen door een groot gazon. Toch heeft Willem II er zelf nooit gewoond.

Adriaan Goekoop en het Statenkwartier

Na de dood van Willem II kwam meer dan de helft van het 600 hectare grote gebied in particulier bezit van Adriaan Goekoop, een Haagse ondernemer en stadsontwikkelaar. Hij liet een groot deel van het duinbos kappen om plaats te maken voor het Statenkwartier, een van de mooiste  woonwijken van Nederland, bekend om statige lanen en architectonische grandeur.

Het Catshuis tijdens de Tweede Wereldoorlog

De Agentenschule West

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Catshuis zwaar bewaakt en was het niet toegankelijk voor het publiek. De Duitsers vestigden er de Agentenschule West, een spionnenopleiding onder leiding van de Nederlandse SS’er Koos Sprey.

Bezoek van nazi-kopstukken

Het Catshuis kreeg tijdens de oorlog bezoek van verschillende hooggeplaatste nazi’s, waaronder Otto Skorzeny en Heinrich Himmler. Hun aanwezigheid maakte van het Catshuis een strategische locatie binnen het Duitse bezettingsnetwerk.

De Atlantikwall en verwoesting van de tuin

De tuinen van het Catshuis raakten zwaar beschadigd toen de Duitsers er een tankgracht aanlegden als onderdeel van de Atlantikwall, de verdedigingslinie langs de Europese kust. Deze ingreep veranderde het historische landschap ingrijpend en liet sporen na die nog lang zichtbaar bleven.


Foto uit 1945. Wat overbleef van villapark Sorghvliet na de aanleg van de tankgracht: een kale vlakte, beton blokken en prikkeldraadversperring. Op de achtergrond rechts het Catshuis.


Dit is deel 1 in een drieluik over het Catshuis in Den Haag
Deel 1: Het Catshuis en Sorghvliet
Deel 2: Het Catshuis spionnenopleiding en balletschool
Deel 3: Park Sorghvliet, een vergeten tuin

Geschiedenis van het Catshuis in het kort

1837: De prins van Oranje koopt Zorgvliet. Hij volgt in 1840 als koning Willem II zijn vader op.

1865: Prinses Sophie erft Zorgvliet van haar moeder Anna Paulowna, sinds 1849 weduwe van Willem II.

1895: Prinses Sophie verkoopt 73 hectare duingrond aan Adriaan Goekoop. Dit gedeelte van het landgoed Zorgvliet zal later grotendeels het Statenkwartier vormen.

1943–1944: De Duitsers confisqueren het Catshuis en vestigen er een spionnenschool, de SS Agentenschule West,  onder leiding van de Nederlandse SS-er Koos Sprey.

1946–1961: Na de oorlog krijgt Adriaan Goekoop het Catshuis weer in bezit. Zijn vrouw vestigt hier Balletschool Marjo

1961: Goekoop verkoopt het Catshuis aan de Staat der Nederlanden.

1963-heden: Het Catshuis is de officiële ambtswoning van de Nederlandse premier.