Het eerste flatgebouw van Nederland

De eerste flat die in Nederland gebouwd werd staat in Den Haag. Met de bouw van de flat (tussen 1926 en 1929) dachten de architecten een oplossing gevonden te hebben voor het vraagstuk van de volkshuisvesting. Jan Duiker en Jan Gerko Wiebenga vonden hoogbouw efficiënt, hygiënisch (‘licht en lucht’), comfortabel en goedkoop.

Nirwana
Het flatgebouw kreeg de naam Nirwana. Dit is Sanskriet en betekent de hoogste staat van heiligheid die een mens kan bereiken in het boeddhisme, ontdaan van alle verlangens. Het flatgebouw staat inmiddels in de Top 100 van Rijksmonumenten.

De Nirwana-flat is gebouwd in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid en oogt na zoveel decennia nog steeds modern. Niet alleen de stijl was nieuw, ook de gebruikte materialen. Het was destijds het hoogste gebouw in Nederland – zeven etages - van gewapend beton.

Den-haag_nirwana-flat

Revolutionair
Het appartementengebouw geldt om verschillende redenen als een revolutionair gebouw. De woontoren heeft een half boven de grond uitstekende kelder, een bel-etage (zonder woonfunctie) en zes woonlagen op een vrijwel vierkante plattegrond. Een eerste ontwerp ging uit van vijf woontorens die door galerijen aan elkaar waren verbonden. Dit plan haalde het echter niet vanwege de kosten.

De op één hoek uitstekende balkons zijn een restant van de koppeling met de vier andere geplande flats. Het ontwerp was toen al enigszins versoberd: de rondlopende balkons en de puien van hoofdzakelijk glas waren om kosten te besparen geschrapt. In plaats daarvan kwamen in het midden een soort loggia's.

Twee keer zo hoog
Er was een centraal trappenhuis met een lift, ook was er een begane grond zonder woonfunctie die hoger lag dan de straat, de bel-etage. Bovenop de vijf woonverdiepingen stond een penthouse. Doordat de muren geen dragende functie meer hadden konden de ramen veel groter worden dan gebruikelijk. Eigenlijk had het flatgebouw twee keer zo hoog moeten worden, maar het gemeentebestuur stak daar een stokje voor.

Den-haag_nirwana-flat

Exclusiviteit
Nirwana was niet gebouwd voor de gewone man: het was geen sociale woningbouw. De huren varieerden van f 1400 tot f 3075 per jaar. Het idee was om er een soort woonhotel van te maken. Dit soort hotels waren ten tijde van het interbellum in Den Haag heel populair onder de ‘betere stand’. Zij konden vaak de personeels-en onderhoudskosten voor hun kapitale villa’s niet meer opbrengen en een woonhotel was dan een uitstekend alternatief.

Ook veel oud-Indiëgangers die zich comfort en luxe konden veroorloven vestigden zich in deze flat. De naam Nirwana verwijst niet toevallig naar een oosterse spirituele gemoedstoestand van 'hogere sferen' en 'ultieme rust'.

Liftboys
De architecten hadden tal van handige voorzieningen bedacht, zoals een boodschappen-etensliftje, een centraal vacuum-systeem om te stofzuigen, een vuilstortkoker, een postbus (voor uitgaande post) en veel gemeenschappelijk servicepersoneel, zoals portiers, wasvrouwen en liftboys. Fooien geven aan het personeel was niet toegestaan.

Een etensliftje
Elk appartement beschikte over een (huis-)telefoon. In het souterrain konden de winkeliers met hun koopwaar naar binnen rijden: de vrouwen kwamen met de lift naar beneden en deden hun boodschappen. Groenten en dergelijke konden daar in snij-en spoelmachines worden bereid en met het etensliftje naar de eigen aanrecht gestuurd worden. Hoewel Nirwana nooit geworden is wat men er van had verwacht, is een aantal voorzieningen wel uitgevoerd.

Portier en huismeester
De bel-etage bevatte oorspronkelijk onder meer een restaurant. Later is deze etage verbouwd tot woningen en kantoren. Centrale voorzieningen zoals de liftjes en stortkokers zijn op den duur verwijderd. De liftkooi, oorspronkelijk met een glazen schacht, werd dichtgemetseld, waardoor het ruimtelijk effect in de hal verdween.

Ook de portier (die om 22.00 uur de deur op slot deed) en de inwonende huismeester zijn er niet meer. Het losse gebouwtje aan de voet van het Nirwana gebouw was oorspronkelijk de garage van een van de bewoners. Het pand werd later gebruikt als benzinestation en is nu een schoonheidssalon.

Lichte vingerdruk
Om de appartementen te ‘verkopen’ hadden Duiker en Wiebenga een wervende brochure gemaakt voor potentieel geïnteresseerden. Over het ‘nieuwe wonen in Nirwana en de leefwijze die men zich daarbij moest voorstellen schreven ze: ‘Op lichten vingerdruk openen zich voor binnentredenden de vierdubbel vouwende drie meter wijde automatisch weer sluitende spiegelglasdeuren. In de tochtvrije met levend groen versierde zeer ruime hal geeft een portier aan het bureau ministre elke gewenschte informatie, administreert of ontvangt deze per huistelefoon. Na verkregen toestemming geeft de lift tot elke woning toegang, de gesloten liftcabine vrijwaart voor onbescheiden nieuwsgierigheid, omdat de stopplaats alleen bekend is aan de reizigers en aan hen, die bezoek ontvangen.'

Roomwit
Na zestig jaar was het monument aan een opknapbeurt toe en het pand werd vanaf januari 1991 gerenoveerd. De restauratie betrof in hoofdzaak het exterieur. De kleur afwerking van de gevelvlakken was een lastige zaak. Bouwwerken uit deze periode van de Nieuwe Zakelijkheid hadden over het algemeen een grijze betonkleur. Om de Nirwana-flat toch een wat fleuriger uiterlijk te geven, koos men uiteindelijk voor een romig witte kleur. De totale kosten van de restauratie bedroegen ruim f 3 miljoen.

Restauraties blijven nodig
Doordat het de eerste keer was dat zo'n groot gebouw werd opgetrokken uit beton is de kwaliteit van het gebouw nogal slecht. Zo zijn de muren slechts 15 cm dik en ontstaan er regelmatig scheuren die weer tot lekkage en roest aan de staalconstructie leiden.

In 2003 moest het flatgebouw daarom opnieuw gerestaureerd worden. Nieuwe kozijnen met dubbele beglazing moesten de geluidsoverlast beperken, de gevel werd voorzien van een thermische gevelisolatie en een deel van het houtwerk werd vervangen.

Bereikbaarheid: met de auto is de makkelijkste manier.
Vanaf Station Den Haag Centraal is het een kleine 20 minuten lopen, richting Wassenaar. Voor een deel kan dat door het Haagse Bos,

Nirwana Flat
Hoek Benoordenhoutseweg (227) en Willem Witsenplein
Den Haag