Den Haag bezet, bevrijd, bezet en weer bevrijd

In de afgelopen twee eeuwen is Den Haag twee maal bezet geweest. Door de Fransen aan het begin van de 19de eeuw en door de Duitsers halverwege de 20ste eeuw. De impact van beide bezettingen op Den Haag is onvergelijkbaar evenals de gevolgen. Ondertussen en daarna groeide en bloeide Den Haag op haar geheel eigen en unieke wijze. 

Mosterd na de maaltijd
Voor Den Haag bracht de Franse bezetting, behalve het verlies van de stadhouder, ook iets onverwacht positiefs. Zij kreeg in 1806 eindelijk het predikaat 'stad' toebedeeld. Als eretitel uitgereikt door koning Lodewijk Napoleon, die toen namens keizer Napoleon over de Nederlandse gewesten heerste. Deze titel gaf helaas geen bijzondere rechten meer, want het stadsrecht was al in 1798 tijdens de oprichting van de Bataafse Republiek afgeschaft en het wettelijke verschil tussen stad en platteland verviel na de invoering van de grondwet van 1848 en de gemeentewet van 1851. De eretitel van ‘stad’ was dus eigenlijk mosterd na de maaltijd. Maar toch.

Derde stad van Nederland
Ten tijde van de Bataafse Republiek was het bevolkingsaantal van Den Haag opgeklommen tot ongeveer 40.000, waarmee dit ‘dorp’ de op twee na grootste nederzetting van Nederland was geworden (na Amsterdam en Rotterdam). Omstreeks 1870 werd het aantal van 100.000 gehaald. En rond 1900, in het 'fin de siècle-tijdperk van Louis Couperus', telde de stad ongeveer 200.000 inwoners.

In zo’n hoog tempo groeide bijna geen stad in Nederland. Er moest dan ook flink uitgebreid worden en nieuwe wijken werden in hoog tempo uit de grond gestampt. Ten zuiden van de oude binnenstad ontstonden dichtbevolkte arbeiderswijken zoals het Laakkwartier en de Schilderswijk, terwijl tegen de duinkant nieuwe wijken voor de meer gefortuneerde burgers gebouwd werden, zoals het Statenkwartier, Duinoord en de Archipelbuurt.

Crisis en kosmopolitisch vertier
In die tijd speelde Den Haag in kunstzinnig opzicht een belangrijke rol vanwege de schilders van de Haagse School, was er een ruim aanbod aan theaters, bioscopen, musea en wist de internationale jetset Den Haag te vinden vanwege de beroemde badcultuur in Scheveningen, met het prachtige Kurhaus waar artiesten van wereldfaam optraden.

Toch ontkwam Den Haag niet aan de crisis van de jaren dertig. De economie dreef vooral op producten die voor de Hagenaars zelf bedoeld waren zoals voeding, kleding en meubels. Duizenden Hagenaars werden werkeloos en moesten ‘trekken van de steun’ oftewel, waren afhankelijk van een uitkering.

De Duitse bezetting
De crisisjaren mondden uit in de Tweede Wereldoorlog. Op 14 mei 1940 trokken Duitse soldaten Den Haag binnen en vestigden een bezettingsmacht die vijf jaar duurde. De Joodse gemeenschap heeft hier zwaar onder te lijden gehad. In Den Haag woonden, na Amsterdam, de meeste joden van Nederland. In 1942 werd de eerste groep op transport gezet naar Westerbork en in 1945 waren er van de 17.000 joden nog maar 2000 over. 



Vrijwel in dezelfde tijd begonnen de Duitsers met de aanleg van een anti-tankwal, een verdedigingswal tegen een mogelijke Engelse invasie. Over een brede strook langs de Haagse kust werden duizenden woningen afgebroken en moesten 130.000 mensen evacueren. 

Bombardement
Als gevolg van de spoorwegstaking in 1944 stagneerde de aanvoer van voedsel en steenkool en leidde tot de beruchte ‘hongerwinter’ waarbij zeker 2100 Hagenaars het leven lieten. Tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog, op 3 maart 1945, kwamen tijdens het bombardement op de woonwijk Bezuidenhout 510 mensen om het leven en raakten duizenden gewond. Bijna een hele stadswijk werd van de kaart geveegd, 12.000 mensen waren dakloos geworden door de verwoesting van 4500 woonhuizen.



Het bombardement bleek naderhand een vergissing. Het werd uitgevoerd door de Geallieerden en had als doel de mobiele V2-lanceerinrichtingen van de Duitsers uit te schakelen.Twee maanden later, op 8 mei 1945, reden de eerste bevrijders de stad binnen nadat de Duitsers op 4 mei gecapituleerd hadden. 

Wederopbouw
De balans van vijf jaar bezetting kon worden opgemaakt. Wederopbouw werd het parool. Er moesten weer in snel tempo woningen bijgebouwd worden. Niet alleen als gevolg van de afbraak van woonhuizen en de verwoesting door het bombardement, maar ook door de terugkeer van krijgsgevangen, joden en Indiëgangers, was er grote woningnood in Den Haag ontstaan. In de polders van zuid-west Den Haag verrees de ene wijk na de ander. Het werd wel de grootste bouwput van Europa genoemd.

Den Haag bleef in de 20ste eeuw kampen met ruimtegebrek door groei. Zo ging het grondgebied Wateringse Veld van de toenmalige gemeente Wateringen naar Den Haag en werden nieuwbouwwijken als Leidschenveen en Ypenburg toegewezen aan Den Haag. 



Koninklijk en Internationaal Den Haag
In de jaren zestig verschenen de eerste ‘gastarbeiders’ in het Haagse straatbeeld en zouden uiteindelijk de stad tot een multiculturele samenleving maken samen met een grote groep Surinamers die in de jaren zeventig in Den Haag neerstreken. In die jaren was Den Haag ook de stad van de ‘lege paleizen’ geworden. Koningin Juliana woonde met haar gezien op paleis Soestdijk in Soest. Maar met de komst van haar dochter Beatrix naar Den Haag werd de stad weer de koninklijke residentie die ze al zo lang was.



En daarmee ging het ook meteen weer bergopwaarts met de oude binnenstad. Er was niet alleen meer sprake van nieuwbouw, maar ook van stadsherstel en vernieuwing. Het centrum werd aan de eisen van de tijd aangepast en een aantrekkelijk uitgaans- en winkelgebied. Ook internationaal sprak Den Haag weer een mondje mee. Congressen, instellingen als Europol en diverse VN-organisaties vestigden zich in Den Haag. Het Joegoslavië tribunaal en het Internationaal Strafhof plaatsen de stad geregeld in het brandpunt van het nieuws. En zo mag Den Haag zich dan ook terecht ‘stad van vrede en recht’ noemen.  

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!