Die Haghe: van spookdorp naar landelijk machtscentrum

De zestiende eeuw was voor Den Haag een eeuw van uitersten. Zonder stadsmuren en grachten bleek zij een gemakkelijke prooi voor rondrazende vijandige troepen. En dat waren er nogal wat. Inmiddels hadden de Bourgondiers hun plaats moeten afstaan aan de Habsburgers en werden het gewest Holland, namens de keizer en later de koning van Spanje, vanuit Den Haag bestuurd door een stadhouder.

Het (bijna) einde van Den Haag
Het waren deze stadhouders die in verzet kwamen tegen de machts-en godsdienstpolitiek van de Habsburgers. Uiteindelijk leidde dit tot de tachtigjarige oorlog. Den Haag heeft zwaar te lijden gehad in de eerste jaren van deze oorlog. Afhankelijk van de krijgskansen bezetten of Spaanse of de ‘Staatse’ troepen (de Geuzen) het dorp.

Velen trokken weg, want wie al te duidelijk partij trok kon zich bij een volgende wisseling van de macht maar beter uit de voeten maken. Een andere reden om weg te trekken waren de soldaten. De inwoners van Die Haghe waren verplicht soldaten in te kwartieren en zo mee te betalen aan hun eigen bezetting. De milities zorgen bovendien voor een constante dreiging van geweld en plundering.

Spookdorp
Tot overmaat van ramp brak in 1573 de pest uit en in 1576 werden de toch al slecht onderhouden gebouwen getroffen door een aardbeving. De vluchtelingen trokken in grote meerderheid naar Delft, dat beter verdedigbaar was en waar stadhouder Willem van Oranje zijn hof hield. Ook de regeringscolleges verlieten het Binnenhof en trokken naar Delft.

Den-haag_prinsenhof-delft

Delft wil de macht
Toen in 1574 Leiden werd bevrijd van de Spanjaarden vertrokken de Spanjaarden uiteindelijk ook uit Den Haag. Maar dit betekende nog niet dat Den Haag opgelucht adem kon halen. Voor het tot spookdorp veranderde Die Haghe was nu de stad Delft de grootste vijand.

Delft was inmiddels de zetel geworden van de opstandige regering. Willem van Oranje zat daar in zijn Prinsenhof en ook een nieuw opgericht Hof van Holland en een nieuwe Rekenkamer zetelden in Delft. Delft wilde haar nieuwe status als bestuurscentrum niet opgeven en deed het voorstel om het restje Die haghe met de grond gelijk te maken en voortaan vanuit Delft te regeren.

Het voordeel van een dorp
Uiteindelijk heeft dit voorstel het niet gehaald en keerden de belangrijke bestuursinstanties in 1576 terug naar Den Haag. Ook de Staten van Holland, die tot dat moment steeds in wisselende steden vergaderde, kozen voor Den haag als vaste vergaderplaats. De status van dorp bleek nu een voordeel voor Die Haghe: er kon zo geen jaloezie ontstaan tussen de verschillende steden.

Ook de stadhouder kiest voor Den Haag
Na de moord op Willem van Oranje in Delft (1584) vestigde zijn zoon Maurits zich ook op het Binnenhof, gevolgd door de Staten Generaal en nog meer landelijke bestuursorganen. En zo veranderde het dorp opnieuw in het machtscentrum van Holland en werd het bovendien de landelijke bestuurszetel van de jonge Republiek der Verenigde Nederlanden.

Den-haag_prinsenhof-delft-willem-van-oranje

Maurits werd stadhouder van Holland en Zeeland (vanaf 1588) en van Utrecht, Gelderland en Overijssel (vanaf 1590). Zijn erfgenamen wisten deze vijf gewesten te behouden. De stadhouders uit het Huis van Oranje-Nassau kregen hun eigen vertrekken op het Binnenhof, maar lieten ook paleizen bouwen even buiten Den Haag: Huis Honselaarsdijk (bestaat niet meer), Huis ter Nieuburch (bestaat niet meer) en Huis ten Bosch.

Gouden tijden
Den Haag kent onder de Oranjes een bloeiende hofcultuur. Het dorp groeit alle kanten uit. Bij het Spui ontstond een echte havenbuurt en er werden nieuwe haven en markten aangelegd. Op aandringen van Maurits kreeg Den Haag eindelijk de bescherming die het zo lang had gemist. Er werd een gordel van singelgrachten om het hofgebied en het dorp aangelegd.

Pas aan het einde van de 18de eeuw gaat er wat veranderen. Revolutie hangt in de lucht. In Frankrijk barst de bom en wordt de koninklijke familie letterlijk van de troon gestoten. In de Republiek nemen de patriotten de macht over van de regenten en wordt stadhouder Willem V gedwongen Den Haag te verlaten. Hij roept de hulp in van zijn Pruisische zwager en weet de macht weer te heroveren tot hij na acht jaar definitief het veld moet ruimen omdat de Fransen de Republiek binnenvallen en de Bataafse Republiek stichten. Hiermee was een nieuw tijdperk aangebroken.